فهرست کتاب
لیست کتابها
■ النوع الثالث من المکاسب المحرمة: بیع ما لامنفعة فیه
■ النوع الرابع من المکاسب المحرمة: ما یحرم الإکتساب به لکونه عملاً محرماً في نفسه
■ النوع الرابع من المکاسب المحرمة: ما یحرم الإکتساب به لکونه عملاً محرماً في نفسه
قواعد عامه ی معاملات در روایات
نکته ای درباره ی روش بحث استاد
نسبت بین ادله تحریم یک فعل و ادله ی وفا به عقود
مدلول صیغعه ای امر و نهی
ابتنای مساله بر دو نوع تفسیر از نصوص شریعت
نسبت حرمت معامله و فساد آن و برخورد با عوضین
نسبت بین ادله ی تحریم یک عمل و ادله ی عقود
مسأله اخذ عوض در هنگام لبّی بودن دلیل
المسألة الأولی: تدلیس الماشطة
نکته ای درباره ی روش بحث استاد
نسبت بین ادله تحریم یک فعل و ادله ی وفا به عقود
مدلول صیغعه ای امر و نهی
ابتنای مساله بر دو نوع تفسیر از نصوص شریعت
نسبت حرمت معامله و فساد آن و برخورد با عوضین
نسبت بین ادله ی تحریم یک عمل و ادله ی عقود
مسأله اخذ عوض در هنگام لبّی بودن دلیل
المسألة الأولی: تدلیس الماشطة
طرح مسأله
بررسی سندی روایت عبدالله بن حسن
بررسی مدلول روایت عبدالله بن حسن
طرح کلی بحث در کتب روایی
طرح کلی بحث در فقه
روایات و اقوال اهل سنت در مسأله
تلقی این مسأله در فقه فرق شیعی
روایات امامیه
وصل شعر در مرحله ی انتقال نصوص به فتوا
روایات شیعه در باب وصل شعر
مسأله وصل شعر در مرحله ی تولید علم
درباره ی سکونی وکتاب وی
کشف حکم شرعی از احکام جزایی
بررسی سندی حدیث صیرفی
حدیث دیگر سکونی
نتیجه بحث درباره ی حکم واصله و موصوله
مروری سریع بر روایات مساله وصل الشعر بالشعر
شواهد وجود میراث علمی علوی در خاندان اموی
ادامه ی بررسی روایات مسأله
عبارات فقها و بقیه ی روایات
جمع بندی و نتیجه گیری
دیدگاههای برخی از فقها و نقد آن
حکم عمل ماشطه
خروج شعر المعز خروج موضوعی است یا حکمی؟
عدم حرمت مطلق تدلیس
المسألة لثانیة: تزیین الرحل بما یحرم علیهبررسی سندی روایت عبدالله بن حسن
بررسی مدلول روایت عبدالله بن حسن
طرح کلی بحث در کتب روایی
طرح کلی بحث در فقه
روایات و اقوال اهل سنت در مسأله
تلقی این مسأله در فقه فرق شیعی
روایات امامیه
وصل شعر در مرحله ی انتقال نصوص به فتوا
روایات شیعه در باب وصل شعر
مسأله وصل شعر در مرحله ی تولید علم
درباره ی سکونی وکتاب وی
کشف حکم شرعی از احکام جزایی
بررسی سندی حدیث صیرفی
حدیث دیگر سکونی
نتیجه بحث درباره ی حکم واصله و موصوله
مروری سریع بر روایات مساله وصل الشعر بالشعر
شواهد وجود میراث علمی علوی در خاندان اموی
ادامه ی بررسی روایات مسأله
عبارات فقها و بقیه ی روایات
جمع بندی و نتیجه گیری
دیدگاههای برخی از فقها و نقد آن
حکم عمل ماشطه
خروج شعر المعز خروج موضوعی است یا حکمی؟
عدم حرمت مطلق تدلیس
اشکال آقای خویی بر عنوان مسأله و نقد آن
تاریخچه عنوان مسأله تزیین الرجل
ریشه ی تاریخی اجتهاد در اسلام
نسبت تزین و تزیین و لبس والباس
روایات مساله
حدیث مناهی النبي
روایت لبس حریر
فروع و جوانب مسأله لبس حریر
روایت تحف و نسبت مساله اجتماع و امر و نهی و نهی در عبارت
اجتماع امر و نهی
روایات نماز در حریر
روایات لبس ذهب
نسبت لبس و تزین به ذهب
تشبه رجال به نسا و بالعکس
درباره ی جابر بن یزید جعفی
درباره عمرو بن شمر
درباره روضه ی کافی
خلاصه ی دیدگاه شیخ انصاری
خلاصه ی دیدگاه ما
وظیفه ی خنثی
لباس شهرت
المسالة الثالثة: التشبیبتاریخچه عنوان مسأله تزیین الرجل
ریشه ی تاریخی اجتهاد در اسلام
نسبت تزین و تزیین و لبس والباس
روایات مساله
حدیث مناهی النبي
روایت لبس حریر
فروع و جوانب مسأله لبس حریر
روایت تحف و نسبت مساله اجتماع و امر و نهی و نهی در عبارت
اجتماع امر و نهی
روایات نماز در حریر
روایات لبس ذهب
نسبت لبس و تزین به ذهب
تشبه رجال به نسا و بالعکس
درباره ی جابر بن یزید جعفی
درباره عمرو بن شمر
درباره روضه ی کافی
خلاصه ی دیدگاه شیخ انصاری
خلاصه ی دیدگاه ما
وظیفه ی خنثی
لباس شهرت
ادله ی شیخ بر مسأله
ریشه های اجماع در مساله
نگاهی تاریخی به تشبیب زن
بررسی ادله ی اصحاب
بررسی روایت محمد بن سنان
ارتباط دلیل وضع ثیاب وجواز نظر
تفسیر سنت های محرمه
محمد بن علی صیرفی و روایت وی
متن ثواب الاعمال صدوق
متون دیکر حدیث
تفاوت روی فلان با روی عن فلان در عبارات شیخ صدوق
تمسک به ادله ی حرمت نظر
المسالة الرابعة: التصویرریشه های اجماع در مساله
نگاهی تاریخی به تشبیب زن
بررسی ادله ی اصحاب
بررسی روایت محمد بن سنان
ارتباط دلیل وضع ثیاب وجواز نظر
تفسیر سنت های محرمه
محمد بن علی صیرفی و روایت وی
متن ثواب الاعمال صدوق
متون دیکر حدیث
تفاوت روی فلان با روی عن فلان در عبارات شیخ صدوق
تمسک به ادله ی حرمت نظر
اشاره به آیات مساله
پراکندگی روایات مساله در وسائل
روایت اشد الناس عذابا در اهل سنت
کتاب محمد بن مسلم یا علاء بن زرین
فقه منصوص ویژگی فقه شیعه
عبارت فقه الرضا درباره ی صنعت تصویر
عبارت مشابه تحف العقول درباره ی صنعت تصویر
روایت سحت
کتاب علی بن جعفر
حدیث ابو بصیر در حرمت تصویر
احادیث زراره
ترجمه ابوالجارود
خط غلو ومیراث های علمی آنها
فوائد ذکر راوی ومروی عنه در رجال
روایات اشد الناس عذابا در حکم تصویر
روایات نفخ یا احیاء
روایات دخول ملائکه
نکته ای در باره ی واقفیه
اشاره ای به رأی اصحاب در مساله تصویر
مساله تصویر در مرحله ی انتقال نصوص به فتوا
اجمال دیدگاه اهل سنت در مساله ی تصویر
طرحی جدید برای مساله تصویر
فتاوای اصحاب
نقد کلام شیخ
نقد کلام صاحب جواهر
عبارات شیخ
تفاوت اصل اباحه و قاعده اباحه
نقد وبررسی تفریعات شیخ در مساله
حرمت عمل اجزای تصویر
فرع دیگر: حکم کشیدن ناقص تصویر ذی روح
فرع دوم شیخ:حکم کشیدن برخی از اجزاء
بررسی کلمات شیخ در مساله
المسالة الخامسة: التطفیفپراکندگی روایات مساله در وسائل
روایت اشد الناس عذابا در اهل سنت
کتاب محمد بن مسلم یا علاء بن زرین
فقه منصوص ویژگی فقه شیعه
عبارت فقه الرضا درباره ی صنعت تصویر
عبارت مشابه تحف العقول درباره ی صنعت تصویر
روایت سحت
کتاب علی بن جعفر
حدیث ابو بصیر در حرمت تصویر
احادیث زراره
ترجمه ابوالجارود
خط غلو ومیراث های علمی آنها
فوائد ذکر راوی ومروی عنه در رجال
روایات اشد الناس عذابا در حکم تصویر
روایات نفخ یا احیاء
روایات دخول ملائکه
نکته ای در باره ی واقفیه
اشاره ای به رأی اصحاب در مساله تصویر
مساله تصویر در مرحله ی انتقال نصوص به فتوا
اجمال دیدگاه اهل سنت در مساله ی تصویر
طرحی جدید برای مساله تصویر
فتاوای اصحاب
نقد کلام شیخ
نقد کلام صاحب جواهر
عبارات شیخ
تفاوت اصل اباحه و قاعده اباحه
نقد وبررسی تفریعات شیخ در مساله
حرمت عمل اجزای تصویر
فرع دیگر: حکم کشیدن ناقص تصویر ذی روح
فرع دوم شیخ:حکم کشیدن برخی از اجزاء
بررسی کلمات شیخ در مساله
- نگاهی به دریا (جلد اول) نویسنده: آیت الله سید احمد مددی موسوی
- نظام قانونی ولائی در فقه و اصول : تقریرات درس خارج فقه آیت الله سید احمد مددی - تدوین یحیی عبدالهی
- شرح مکاسب محرمه سال 1393:تقریرات درس خارج فقه آیت الله سید احمد مددی - تدوین یحیی عبدالهی
- شرح مکاسب محرمه سال 1389- تقریرات درس خارج فقه حضرت آیت الله سید احمد مددی - تدوین: کاظم دلیری
خط غلو و میراثهای علمی آنها
محمد بن سنان دروغگو به معنای مصطلح نیست، بلکه دروغگو به معنای ضعف مبانی حدیثی است. باید بین دروغ خبری و مخبری تمییز قائل شد. بله ایشان از خط غلو است و خط غلو دقتهای کافی حدیثی را به کار نمیبردهاند. میراث خط غلو مردود نیست، بلکه تنقیح میخواهد. احمد اشعری و شیخ صدوق به شدت مخالف خط غلو هستند ولی با این حال این روایت را نقل کردهاند. خط غلو خیلی کم میشود که روایتش 90 درصد درست شود؛ روایاتشان هم به لحاظ سندی مشکل دارد هم به لحاظ متنی. آنها مثلاً یک کتابی را در بازار پیدا میکردند و از آن نقل میکردند.
زیربناها و لوازم وجودی خط غلو
خط غلو یک زیربنای اساسی دارد و سه چهار لازمة وجودی؛ زیربنای اساسی غلو از دو قسمت تشکیل شده است: 1. انحراف فکری مثل اعتقاد به الوهیت ائمه 2. انحراف عملی مثل این که نماز نمیخواندهاند و روزه نمیگرفتهاند و محرمات را انجام میدادهاند. به شخصیت بزرگی مثل مفضل تهمت نماز نخواندن زده شده است، اما مفضل جزء هیچکدام از این دو فکر نیست، معلی بن خنیس و سهل بن زیاد هم نه انحراف فکری دارند و نه انحراف عملی. اما مثل ابن خطاب رئیس خطابیه معتقد بود امام صادق ع هم خدا است و هم پیامبر و نماز و روزه را هم به جا نمیآوردهاند در نهایت هم خطابیه قیام کردند و همة آنها را دم در مسجد کوفه به قتل رساندند. اینها زیربناهای اساسی خط غلو بود و خط غلو یک سری لوازم عملی هم دارد؛ لوازم عملی غلو مثل اعتقاد به عملیات مسلحانه بر ضد حکومت است؛ مثلاً معلی بن خنیس جماعتی از کفتربازها (اصحاب الحمام) و کیفقاپها (شطار: کیف قاب) را برای حرکت مسلحانه بر ضد حکومت جمع کرده بود. این شاکلة خط غلو نیست؛ بلکه چون در خط غلو حرکت مسلحانه بود، مثل معلی بن خنیس را هم که قائل به حرکت مسلحانه بودند از خط غلو محسوب میکردند. این حرکت مسلحانه بیشترین بروزش از زمان زید بن علی است. برخی از زیدیه در این جهت خیلی افراط کردند و برخی میگفتند: امام صادق ع امام نیست چون قیام نمیکند. احتمالاً عدهای از خط غلو نیز از شعوبیه یعنی بر ضد عرب بودهاند.
اما ما الآن نه میخواهیم به خط غلو اقتدا کنیم، نه میخواهیم از آنها به عنوان شاهد در محکمه استفاده کنیم بلکه آنچه که الآن به درد ما میخورد میراثهای به جا مانده از آنها است و خلاصة مطلب این است که خط غلو در نقل حدیث ضعیف هستند؛ مثلاً کتابی را به نحو وجاده از حریز پیدا میکردند و مستقیم از او نقل میکردند. باید روی میراثهای علمی ایشان بیشتر دقت کرد؛ چون دقت و ظرافت کافی در آن به کار نرفته است. برای نقل تاریخ خوب است ولی به عنوان حجت بیننا و بین الله میراثهای خط غلو گیر دارد.
خط غلو از سال 120 دوشادوش خط اعتدال میراث علمی داشتهاند تا حدود سالهای 300 که این دو خط در تفکرات میراثی ما حذف میشود و تبدیل به خط واحد میشود. که شاید یکی از عوامل توقف میراث علمی خط غلو، کتاب کافی باشد که مقداری از میراثهای خط غلو را دارد و چون میراثهای خط غلو را تنقیح کرده و آورده است، پس از آن خط غلو و اعتدال با هم آمیختهاند.
خلاصة دیدگاه دربارة تراث علمی ابو الجارود
روایت ابو الجارود: گرچه بزرگان به حدیث ابو الجارود اعتماد کردهاند ولی این حدیث گیر دارد. البته کذاب بودن ابو الجارود قطعاً باطل است.
تراث علمی ابو الجارود: در تراث علمی ابو الجارود یک تفسیر از امام باقر ع به وی نسبت داده شده است که از طریق ابو العیاش نقل شده است. ابو السرایا مدتی کوفه را گرفت و قیام او از قیامهای بزرگ زیدیه است. وی حال روشنی ندارد شیخ او را تضعیف کرده است. اصحاب ما این نسخه را تلقی به قبول نکردهاند. آنچه که ما از تفسیر ابو الجارود پیدا کردیم یکی سه چهار مورد است که شیخ صدوق در امالی و برخی دیگر از کتبش نقل کرده است و دیگری در تفسیر علی بن ابراهیم. پس این تفسیر مشکل دارد تلقی به قبول نشده است مضافاً بر این که تضعیف شده است.
اصل ایشان را هم نجاشی نقل نکرده و شیخ هم که نقل کرده سندش مشکل دارد. به لحاظ علمی نوشتة معتبری از ابو الجارود نداریم. آنچه داریم یک سری روایات از وی است. اما به لحاظ رجالی وی مشکل دارد و لذا در چنین مواردی ما به صورت موردی با روایات او برخورد میکنیم مثل این که ثعلبة بن میمون در یک جا از وی نقل کرده است. نجاشی هم به صراحت او را تضعیف نکرده لکن از استادش ابن نوح از بخاری، عبارتی دال بر تضعیف وی نقل میکند و تعلیقی هم به آن نمیزند و این اشعار به پذیرش این مطلب دارد. به هر حال ابو الجارود در مصادر ما توثیق نشده است.
تصویر
نقد عبارت ابن غضائری
گفتیم که روایت ابو الجارود یا از کتاب محمد بن سنان است یا از کتاب ابو الجارود. امروز توضیحی دراینباره عرض میکنیم. عبارتی از ابن غضائری نقل کردیم که اصحابنا یکرهون روایته عن محمد بن سنان. احتمالاً عبارت ابن غضائری به هم خورده و چپه چاپ شده است؛ چون آنچه که ما الآن داریم روایات اصحاب ما از محمد بن سنان از ابو الجارود بیشتر است و فکر هم نمیکنیم که ابن غضائری اشتباه کرده باشد. در عبارات نجاشی نیز مشابه این اشکال به چشم میخورد؛ مثلاً نجاشی دو نسخه از کتاب علی بن جعفر نقل میکند که با آنچه ما داریم جابهجا است که یا اشتباه از خود نجاشی است یا از نُساخ.
بررسی روایت محمد بن سنان از ابو الجارود
وقتی ما به روایات ابو الجارود مراجعه میکنیم میبینیم که علاوه بر این که روایات محمد بن سنان از ابو الجارود زیاد است، بعد از محمد بن سنان هم بزرگان اصحاب از محمد بن سنان نقل کردهاند؛ محمد بن سنان علی المشهور متوفای 220 است و معظم کسانی که بعد از وی قرار دارند از طبقة اول اصحاب هستند. این نکتة ظریفی است و نشان میدهد که اصحاب روی خصوص این قسمت تأکید داشتهاند. (هنر بزرگ کشف پدیدهها است و هنر بزرگتر تفسیر آن پدیدهها است) و این پدیدهای است که باید تفسیر شود. بزرگانی مثل ابن فضال پدر (همدورة محمد بن سنان)، حسین بن سعید، محمد بن خالد برقی و عدهای دیگر از بزرگان اصحاب از این طریق نقل کردهاند و همین طایفه از روایات ابو الجارود میان اصحاب مشهور شده است. یک احتمال این است که یک نسخة کتاب ابو الجارود نسخة صحیحی است که محمد بن سنان نقل کرده است. در کتب اهل سنت وفات ابو الجارود را از بین سالهای 150-160 نوشتهاند. وی تا زمان موسی بن جعفر را هم درک کرده است. اگر وفاتش را 160 فرض کنیم تا وفات محمد بن سنان حدود 60 سال فاصله است و متعارف در طلب حدیث این بوده که از سن 20 سالگی را سن طلب حدیث حساب میکردند که اگر این را هم اضافه کنیم محمد بن سنان حدود هشتاد ساله میشود. این نشان میدهد که محمد بن سنان در اوایل جوانی و در اواخر عمر ابو الجارود خدمت او رسیده است، ما روایات از ابو الجارود از علی بن الحسین ع هم داریم و او حتی برخی از اصحاب امیر المؤمنین ع مثل اصبغ بن نباته را هم درک کرده است. البته چون محمد بن سنان و ابو الجارود هر دو کوفی بودهاند نیازی به رحلت در طلب حدیث نبوده است. قمیها به ابو الجارود یک اصل هم نسبت دادهاند، آیا واقعاً اصل ابو الجارود هم همین بوده است؟ پس سرش چیست؛ من هم نمیفهممم. روایات ابو الجارود هرچند در آن انفراد هم هست ولی اجمالاً بد نیست. محمد بن سنان که در سنین بالا قابل قبول نبوده در سنین جوانیاش چه بوده است؟ محمد بن سنان امام صادق ع را نیز درک نکرده است؛ پس هرجا که در روایات داریم «ابن سنان عن الصادق ع» منظور عبد الله بن سنان است که از اجلا و ثقات است و محمد بن سنان فقط موسی بن جعفر ع، امام رضا ع و امام جواد ع را درک کرده است.